Session 12: Người mang nghệ thuật diễn xuất vào trong cuộc sống

Diễn giả:

Đạo diễn Kathy Uyên | Recapped by: Dentsu Redder

Dentsu Redder Impact Academy là một sáng kiến phi lợi nhuận từ tháng 10/2020 kết nối với nhiều chuyên gia ở nhiều lĩnh vực nhằm mang đến cho nhân sự tập đoàn Dentsu và cộng đồng quảng cáo tại Việt Nam một thế giới quan đa chiều, những góc nhìn mới, phản biện và sâu sắc, đồng thời gieo mầm, khơi gợi những cảm hứng, rung động dễ bị quên lãng trong cuộc sống thường nhật, và khuyến khích mọi người hướng sâu về nhân sinh và bên trong cuộc sống.

 

Vì thế, chủ đề thứ 12 của Impact Academy lần này “Người mang nghệ thuật diễn xuất vào cuộc sống” cùng đạo diễn / diễn viên Kathy Uyên - diễn giả của chúng ta trong chủ đề này khám phá những kỹ thuật diễn xuất áp dụng vào đời sống các bạn nhé. 

1. Giới thiệu đạo diễn Kathy Uyên

Kathy Uyên là diễn viên, đạo diễn, nhà sản xuất và biên kịch người Mỹ gốc Việt được biết đến với những vai trò nổi bật trong điện ảnh Việt Nam. Chị đã hai lần nhận giải Cánh Diều Vàng danh giá của ngành điện ảnh Việt với hạng mục “Nữ diễn viên phụ xuất sắc nhất”  trong phim “Chuyện tình xa xứ” (2009) - đạo diễn Victor Vũ và “Nữ diễn viên chính xuất sắc nhất” trong phim “Âm mưu giày gót nhọn” (2013) – một bộ phim do chị sản xuất và đồng viết kịch bản. Năm 2019, một bộ phim khác cũng do chị đồng viết kịch bản và đạo diễn là “Chị Chị Em Em” (2019) đã giành được Giải thưởng ABC TV tại Liên hoan phim Quốc tế Osaka 2021. Nhờ đó, “Chị Chị Em Em” (2019) chính thức được lựa chọn để tham dự Liên hoan phim Quốc tế Busan 2020. Năm 2020, Kathy thành lập A.C.T Academy với vai trò Đồng sáng lập & Giám đốc điều hành. A.C.T Academy là một Học viện Diễn xuất quốc tế, Nghệ thuật biểu diễn và Nói trước công chúng dành cho cả người lớn và trẻ em. Với sự phát triển không ngừng, A.C.T Academy đã trở thành đơn vị dẫn đầu trong việc đào tạo và cung cấp chương trình giảng dạy quốc tế, giúp tìm kiếm và phát triển nên những tài năng của tương lai.

2. Đôi nét về sự nghiệp của đạo diễn Kathy Uyên

Năm 2019, chị ra mắt phim đầu tay với vai trò đạo diễn với bộ phim điện ảnh tâm lý kịch tính “Chị Chị Em Em” với sự góp mặt của ba diễn viên chính, Thanh Hằng, Chi Pu & Lãnh Thanh. Bộ phim trở thành một trong những bộ phim tâm lý kinh dị được chào đón nhất trong năm và được đề cử vào top ba bộ “Phim Điện Ảnh của Năm” tại giải thưởng We Choice Awards 2020. Bên cạnh sự nghiệp diễn xuất và đạo diễn, chị cũng là một trong những Huấn luyện viên diễn xuất được tin tưởng nhất đã huấn luyện cho những diễn viên như: Diễm My 9x (Cô Ba Sài Gòn), Kaity Nguyễn (Em chưa 18), Ninh Dương Lan Ngọc/ Lê Xuân Tiền (Gái Già Lắm Chiêu 2), Hoàng Oanh (Tháng Năm Rực Rỡ), v.v…

Nhìn lại chặng đường đã đi, chị bày tỏ sự biết ơn vì được gặp gỡ nhiều người giúp chị phát triển sự nghiệp, nhiều cơ hội mới và thử thách, mang đến cho chị thành quả lớn, như bộ phim Chị chị em em. Và như một hoạt động để ươm mầm giới trẻ, hôm nay, dưới góc nhìn của một người đảm nhận những vai trò cốt yếu của một phim điện ảnh, chị Kathy sẽ chia sẽ góc nhìn của mình về “diễn xuất", và sự ứng dụng của tinh túy diễn xuất vào cuộc sống thường nhật.

3. Ý niệm diễn xuất là gì?

Có rất nhiều người cho rằng diễn xuất là hành động, là nội tâm, là những câu thoại đanh thép bật ra trong một cảnh phim khiến cho người xem cứ tấm tắc mãi không thôi. Nhưng với chị Kathy, diễn xuất là một sự gói ghém không thừa, không thiếu của tất cả những yếu tố trên. Mà trên hết, là “ý niệm diễn xuất". Đó cũng chính là một trong những sự khác biệt đậm chất triết lý khi chị Kathy giảng dạy về diễn xuất tại A.C.T Academy. A.C.T cũng là viết tắc của A Conscious Thought - nghĩa là “Suy nghĩ có chủ ý", nghĩa là suy nghĩ của chúng ta là nền tảng cho khả năng diễn xuất và định hình mức độ diễn xuất của chúng ta.

Tất cả bắt đầu từ SUY NGHĨ CÓ CHỦ Ý. Nếu chúng ta nhận biết được suy nghĩ của chính mình, chúng ta có thể tập trung vào việc thay đổi suy nghĩ để thay đổi cảm xúc và hành động. Phương pháp A.C.T - “Suy nghĩ có chủ ý” A.C.T phân tích từng bước trong giao tiếp của con người và kiểm soát hành động qua việc theo dõi sự liên kết giữa cảm xúc, hành vi, giọng điệu, và lời nói với suy nghĩ nội tâm bên trong. Khi chúng ta chấp nhận sự thật là suy nghĩ tạo nên cảm xúc, hành vi, lời nói và cử chỉ, chúng ta có thể chú ý tập trung vào việc thay đổi suy nghĩ nhằm tạo ra những cảm xúc, phản ứng và hành vi theo mong muốn của chính mình.

Điều này tuy không quá mới lạ với những bạn có tham khảo về tâm lý học hành vi, hay thiền đạo hoặc tôn giáo. A.C.T được inspire bởi câu sau: “Watch your thoughts, they become words. Watch your words, they become actions. Watch your actions, they become a habit. Watch your habits, they become character. Watch your character, it becomes your destiny.” (Tạm dịch: Gieo suy nghĩ, gặt lời nói. Gieo lời nói, gặt hành động. Gieo hành động, gặt thói quen. Gieo thói quen, gặt tính cách. Gieo tính cách, gặt số phận.) (Nguồn: Triết học đường phố trích dẫn).

Với chị Kathy, suy nghĩ rất quan trọng. Vì suy nghĩ tưởng chừng như không thể nghe được, không thể đọc được nhưng lại có thể cảm được. Mỗi suy nghĩ, mỗi ý niệm của chúng ta trong từng hành động, trong từng khoảnh khắc sẽ quy định những “vật thể", những “khách thể" mà chúng ta “kết nối” và “chất lượng" của sự kết nối đó. Vì suy nghĩ là một trường năng lượng, nó không chỉ cho chúng ta năng lượng để “dẫn động" những hành vi, truyền tải những ý niệm thông qua ánh mắt, như bài tập “nhìn sâu vào mắt nhau" để truyền tải những suy nghĩ trong đầu. Bao lâu rồi bạn chưa thật sự nhìn vào mắt ai đó? Để truyền tải những điều bạn chôn giấu trong lòng?

Có những lời nói tưởng chừng đơn giản, nhưng thật sự những gì chất chứa trong đó lại to lớn hơn, bao la hơn và vi tế hơn nhiều, hoặc đơn giản là lời nói chỉ là mặt hồ phẳng lặng mà nhìn vào trong lòng hồ thì không thấy đáy. Bài tập này nhìn thì có vẻ đơn giản, nhưng thật sự, trong một khoảnh khắc thì ta có thể mất đi sự tập trung từ phía chính bản thân mình và phía đối phương, chỉ do những điều rất khách quan như đói, khát, mệt v.v hay những luồng suy nghĩ khác. Vậy thì lúc đó, cái ta trao là suy nghĩ của sự mất tập trung và sự cố gắng quan tâm vốn dĩ đã giảm nửa. Rất khó để tròn vai trong cuộc sống này.

Thật vậy, cuộc sống mỗi một người, chúng ta đóng nhiều vai khác nhau. Nhưng trong mỗi vai diễn liệu chúng ta có tròn vai hay không? Liệu chúng ta có làm một người yêu, người tình, một người cha, người mẹ, người con như chúng ta tưởng tượng, như kịch bản chúng ta dành ra, như kịch bản cuộc đời hay những người thân bạn bè gán cho? Liệu giữa vô vàn ngã rẽ trong cuộc sống, chúng ta có đang nói bằng giọng thật của mình? Hay vẫn dùng chất giọng mà văn hoá và tính cách xã hội quy định, “vốn dĩ người Việt Nam thường được dạy từ nhỏ rằng mình phải hành xử nền nã, theo khuôn phép, nên một cách vô thức, chúng ta hay nói bằng giọng ngực.”

Khi chúng ta nói bằng giọng bụng, chúng ta tìm được nội hàm trong giọng nói, chân thành nhưng cũng đầy sức mạnh. Điều này thì liên quan gì đến “giọng thật" một cách khái niệm và trừu tượng? Có đấy, bạn thử xem. Bạn thử hít một hơi sâu và nói chữ “ha" thật mạnh hóp bụng lại xem, sảng khoái hơn không nào?

4. Làm sao để diễn trọn một vai?

Để diễn tròn một vai diễn và có thể “thành danh” được vai diễn ấy, tiếp tục với những vai diễn nhập tâm thật không dễ tí nào. Còn nhớ với diễn xuất tuyệt vời của Natalie Portman làm khán giả quên mất họ đang xem một bộ phim mà hoàn toàn nhập tâm vào hành trình biến đổi tâm lý của nhân vật Nina. Mới vài phút trước, người xem thấy đó chỉ là một cô gái cứng nhắc, dễ bị chi phối bởi những người xung quanh nhưng khi Nina bước lên sân khấu trong bộ dạng hoá thân thành thiên nga đen, tất cả đều cảm thấy nghẹt thở với từng bước nhảy của cô nàng. Không cần quá đam mê, hiểu biết về ballet, bạn cũng bị lôi cuốn theo những vòng xoay chuyển đầy đê mê của thiên nga đen. Để diễn trọn một vai, người diễn viên còn phải học sâu sắc hơn về thanh, về hình thể, về tương tác, về cách thức chọn lọc các công cụ ấy để làm nổi bật diễn xuất của chính mình. Nhưng trước hết, cần một nền tảng nội tâm, suy nghĩ có chủ đích để chuẩn bị cho việc rèn luyện những “công cụ” ấy.

5. Diễn xuất là một trải nghiệm của niềm vui

Diễn viên vốn phải luyện giọng, vốn phải luyện cử chỉ hành vi, vốn phải tập thoại. Đối với chị Kathy Uyên, một trong những thách thức lớn nhất của người diễn viên là là đi thử vai, bị từ chối, đi về nhưng vẫn tiếp tục con đường này cho đến khi nhận được vai diễn. Đó là công việc, đó là cái mà người diễn viên phải đương đầu. Còn khi được vai, còn khi được diễn, là mình “gói quà và trao quà". Mình phải vui, mình phải đem đến cho mọi người một món quà, một thứ mà mình muốn trao đi và để mọi thứ còn lại - là thứ yếu/không phải bận tâm, như Portman từng nói: “Diễn xuất là một trải nghiệm của niềm vui, đó là kết quả của sự thấu cảm và thử nghiệm. Bạn cần phải thật tự do phóng khoáng để có thể sáng tạo, thử nghiệm những điều mới mẻ và thậm chí gây nên những sai sót, lỗi lầm, đó chính là cách mà tôi đã học tập và trưởng thành."

Những món quà phải chỉnh chu, cách trao phải tinh tế, tương tự như việc đi thử vai, phải chuẩn bị như không thể chuẩn bị nhiều hơn. Phải học thoại, tập nhập vai tốt đến mức “không ai khác ngoài tôi”. Chị minh chứng bằng việc khi đạo diễn phim Chị Chị Em Em, chị bắt Chi Pu phải đi làm bồi bàn ở quận 5 để thấu hiểu được vai diễn của mình. Để có những “chuỗi suy nghĩ lặp đi lặp lại”, để có những “thói quen" và từ đó, có được sự “nhập tâm" và “vai diễn” rất đời. Có thể thấy, nghệ thuật lấy chất liệu từ cuộc đời. Trong cuộc đời lại càng không thể thiếu những cảm hứng sáng tạo từ nghệ thuật. Không chỉ diễn viên, nghệ sĩ mới có thể “diễn” mà mỗi chúng ta đều có thể trở thành một vai diễn rực rỡ nhất trong cuộc đời của chính mình. Chúng ta có thể sống một cuộc đời tự tin, đầy cảm xúc, thành công và hạnh phúc. Và “Suy nghĩ có chủ ý” – một nền tảng quan trọng trong kỹ thuật diễn xuất có thể giúp chúng ta đạt được những điều chúng ta mong muốn, nếu chúng ta hiểu và áp dụng một cách đúng đắn.

Khi nói về nghề, chị Kathy chia sẻ về những sự chuẩn bị cần thiết để có thể làm một diễn viên xuất sắc, tham dự vào những cuốn phim điện ảnh hay ho và để lại những dấu ấn sâu đậm trong lòng khán giả, thông qua diễn xuất. Là một diễn viên giỏi, phải có khả năng nhảy từ cảm xúc này qua cảm xúc khác, từ vai diễn này qua vai diễn khác, nhưng nó phải xuất phát từ những ý niệm chân phương thì nó mới là “diễn xuất", chứ không phải “diễn dịch”. Khán giả xem là xem những khả năng đặc sắc đó, khả năng diễn xuất chân phương nhưng sắc sảo. Kỹ thuật có thể rèn, nhưng tâm ý phải tập cảm. Nhưng quan trọng nhất, dù chúng ta có thể có nhiều màu, thì một người diễn viên phải có một màu rất rõ, rất đặc sắc, rất nổi trội, rất “là họ”. Sau đó họ có thể đem các màu khác phô diễn để thể nghiệm sự đa tài, hơn là bày ra những gam màu bình bình. Người ta hay bảo diễn viên diễn cả ở trong lúc họ không có sân khấu. Nhưng có thể đó chỉ là bởi vì bản thân họ có thể trải lòng với những cung bật cảm xúc khác nhau, rằng khi đã quen được sống với những cao trào, những cung bật cảm xúc, thì việc thể hiện nó có thể dễ dàng hơn rất nhiều so với những “diễn viên bình bình" của cuộc sống này. Trong vai bạn đang diễn, à mà bạn đang có bao nhiêu vai? Bạn có nhận ra được những vai mình diễn mình đang phải chú ý và chú trọng những cung bật cảm xúc nào chưa? Chúng ta sinh ra đều khá đầy với những cảm xúc, nhưng vì để luyện cho bản thân xứng với vai diễn nào đó mà chúng ta tự tưởng tượng, rất có thể chúng ta lượt bỏ đi những thứ mà thật sự vai diễn trong trường hợp lý tưởng, cần. Chúng ta bị cô cứng trong những cảm xúc đó.

Tuy thử vai, nhập vai và diễn xuất là công việc chính yếu của một diễn viên, hay việc tìm chất liệu, lên kịch bản và trau chuốt các câu thoại, các phân cảnh và việc của nhà biên kịch, v.v, tương tự như những vai trò chủ chốt của một phim điện ảnh, thì như bao người khác, diễn viên cũng phải đưa ra những thứ tự ưu tiên giữa các vai diễn, nhất là đối với vai diễn trong cuộc đời. Việc này thật ra rất quan trọng, nhất là đối với các diễn viên trẻ, mới tham gia vào ngành và có những ước vọng cao đẹp. Chị Kathy cũng từng trải lòng về việc “quản lý” vai diễn cuộc đời của mình trong những lần phỏng vấn với báo chí. Chị cho biết: “Tôi trải qua nhiều khó khăn, thăng trầm trong nghề. Nhiều lần tôi không thể về thăm gia đình trong những dịp quan trọng vì phải dành thời gian để viết kịch bản và chuẩn bị cho phim. Đôi khi, tôi hối hận vì bỏ lỡ nhiều khoảnh khắc bên người thân. Nhưng tôi thấy cuộc sống không có gì miễn phí, luôn có một cái giá phải trả. Tôi biết ơn bố mẹ và em gái đã khuyến khích tôi không bao giờ bỏ cuộc. Tôi sinh ra lớn lên ở Mỹ, năm 27 mới trở lại Việt Nam. Có những lúc tôi cảm thấy thuộc về nơi này nhưng cũng có lúc nhận ra sự khác biệt quá lớn. Đôi khi tôi nghi ngờ liệu quyết định ở lại Việt Nam làm việc là đúng hay sai. Nhưng rốt cuộc, niềm đam mê tiếp thêm năng lượng và sự tự tin cho tôi. Tôi không thể làm được phim Chị chị em em nếu không yêu công việc và không có ekip hỗ trợ, thấu hiểu”. Trong một lần phỏng vấn, khác với nhiều người tưởng tượng về cuộc sống xa hoa của chị, chị chia sẻ rằng trong hơn suốt mười năm vừa qua, “những hoạt động chính của chị thường sẽ là ăn, ngủ, viết kịch bản, làm phim, đóng phim, sản xuất”. Thế mới biết, khi đã ưu tiên diễn tròn vai diễn, nhiều vai diễn trong đời, thì đó là thứ duy nhất mà chúng ta phải dành thứ tự ưu tiên cao nhất.

Với chị, mong muốn được “sống" trong những vai diễn, mong muốn được sáng tạo, được làm nghệ thuật đã đem tới một nguồn động lực, một nguồn năng lượng để từ một người “chưa bao giờ nghĩ mình sẽ trở thành một trong những vai trò [diễn viên, huấn luyện viên diễn xuất, nhà sản xuất và đạo diễn],” lại trở thành người nắm giữ vai trò đó. “Tất cả mọi thứ bắt đầu với một mong muốn đơn giản–được diễn xuất, được tự tin đứng trước mặt người đối diện.” và “có một thứ mà Kathy thấy quan trọng hơn nhiều, đó là thông điệp mà mình muốn truyền tải. Vai trò đạo diễn và huấn luyện viên diễn xuất cho Kathy cơ hội để được tạo ra và chia sẻ những thông điệp mà đối với mình là quan trọng, có thể truyền cảm hứng và tạo ra ảnh hưởng tích cực.”, chị chia sẻ.

Trong phần trả lời các câu hỏi của người tham dự, chị hé lộ một điều mà chúng tôi cực kỳ thích, đó là sự “giữ lại những gì tinh túy nhất" của những vai mà chị Kathy từng diễn để xây dựng cho nhân vật “Kathy” ngoài màn ảnh. Nhiều người vẫn nghĩ, nghệ thuật diễn xuất chỉ dành riêng cho sân khấu và điện ảnh, nhưng nếu đã từng gặp và trò chuyện với Kathy Uyên ngoài đời thật, bạn sẽ thấy khái niệm Diễn xuất rộng lớn hơn khuôn khổ của sàn diễn hay màn ảnh. Nghệ thuật diễn xuất cũng là nghệ thuật sống. Mọi thứ trong diễn xuất đều có thể áp dụng cho cuộc sống. Diễn xuất là triết lý sống và nghệ thuật giải phóng hoặc kiểm soát cảm xúc và tâm trí thông qua giọng nói và cơ thế. Do đó, nghệ thuật diễn xuất có thể giúp ích cho cuộc sống rất nhiều. Ta hiểu những gia vị cơ bản của sự kết nối giữa người và người. Ta có nhận thức rõ ràng về suy nghĩ của bản thân. Ta có thể xây dựng những chuỗi suy nghĩ để đánh thức cảm xúc và sự kết nối như mong muốn. Ta hiểu những suy nghĩ và cảm xúc của đối phương dưới những cuộc đối thoại và va chạm hàng ngày. Từ đó, có thể phát triển những mối quan hệ sâu sắc, coi trọng khoảnh khắc hiện tại với người khác.

6. Thay lời kết

Kết thúc buổi chia sẻ, chị Kathy nhắc lại toàn bộ những đại ý quan trọng của việc diễn xuất và phương pháp A.C.T – phương pháp “Suy nghĩ có chủ ý”, đồng thời nhắn gửi đến người tham dự và những người yêu diễn xuất và muốn trở thành diễn viên, rằng hãy sống và thu thập những chất liệu quan trọng trong cuộc sống để theo đuổi vai diễn trong đời, vai diễn trên màn ảnh, để trở thành nhân vật tốt nhất không chỉ trên màn ảnh, trên sân khấu mà còn trong chính cuộc đời của mình. Chị mong mỏi rằng chị có thể truyền cảm hứng và động lực sáng tạo đến các bạn trẻ và “qua những câu chuyện, nhân vật, kịch bản, phim và các khoá học của mình, Kathy muốn ủng hộ và tạo điều kiện để mọi người cũng có thể làm những điều tương tự.”

Và dù khuôn khổ chương trình, dù chị Kathy Uyên chưa nói nhiều về việc làm thế nào để trở thành một người đạo diễn, nhưng chúng tôi đều có thể cảm nhận được sự thú vị và khó khăn trong việc chọn lựa, điều phối và đem những cảnh phim, câu thoại từ một kịch bản hay để kết nối với những diễn viên kiệt xuất. Sẽ là thế nào nếu diễn viên giỏi mà kịch bản không hay? Và diễn viên diễn xuất bình thường với một kịch bản kiệt xuất?

Impact Academy by Dentsu Redder
Wider Perspectives, Richer Souls