img

Session 05: Thăm vườn điện ảnh

Diễn giả:

Đạo diễn Nguyễn Việt Linh | Recapped by: Dentsu Redder

Người ta thường nhìn nhận điện ảnh như một loại hình nghệ thuật thứ 7. Nhưng bằng lăng kính của một đạo diễn tử tế, cô Nguyễn Việt Linh đã khiến khán phòng không ngừng thán phục về kiến thức uyên thâm, kinh nghiệm sống và quan điểm làm nghề rõ ràng, qua đó điện ảnh hiện lên với một màu sắc chân thật và hoàn toàn khác.
img img img
Chọn kênh nghe podcast:

Dentsu Redder Impact Academy là một sáng kiến phi lợi nhuận từ tháng 10/2020 kết nối với nhiều chuyên gia ở nhiều lĩnh vực nhằm mang đến cho nhân sự tập đoàn Dentsu và cộng đồng quảng cáo tại Việt Nam một thế giới quan đa chiều, những góc nhìn mới, phản biện và sâu sắc, đồng thời gieo mầm, khơi gợi những cảm hứng, rung động dễ bị quên lãng trong cuộc sống thường nhật, và khuyến khích mọi người hướng sâu về nhân sinh và bên trong cuộc sống.

Người ta thường nhìn nhận điện ảnh như một loại hình nghệ thuật thứ 7. Nhưng bằng lăng kính của một đạo diễn tử tế, cô Nguyễn Việt Linh đã khiến khán phòng không ngừng thán phục về kiến thức uyên thâm, kinh nghiệm sống và quan điểm làm nghề rõ ràng, qua đó điện ảnh hiện lên với một màu sắc chân thật và hoàn toàn khác.

Bài viết là nội dung chia sẻ của đạo diễn Nguyễn Việt Linh tại chương trình Dentsu Redder Impact Academy. Cô là một trong những đạo diễn gạo cội của nền điện ảnh nước nhà, là người đầu tiên được Bảo tàng Nghệ thuật Queensland Art mời mang điện ảnh Việt Nam (với 4 tác phẩm “Gánh xiếc rong”, “Dấu ấn của quỷ”, “Chung cư” và “Mê thảo – thời vang bóng”) đến giới thiệu tại chương trình nghệ thuật cận đại Châu Á – Thái Bình Dương ở Brisbane, Australia.

Tại sao người làm marketing cần hiểu về điện ảnh? "Các lĩnh vực nghệ thuật đều có mối tương quan chặt chẽ đến sự sáng tạo. Những bộ môn kể trên không thuần mang tính giải trí mà là cơ hội để ta thưởng thức những cái hay của người nghệ sĩ đã tạo ra nó, từ việc tổ chức cho đến phô diễn vẻ đẹp của thanh âm, từ ngữ, và hình ảnh. Chỉ khi hiểu được một thế giới phi ngữ nghĩa, đầy ắp những cảm xúc của nghệ thuật, chúng ta mới có thể cho ra đời những tác phẩm nghệ thuật quảng cáo đúng nghĩa", theo chia sẻ của anh Duy Thông, Managing Director tại Dentsu Redder, với Brands Vietnam.

1. ĐIỆN ẢNH CŨNG LÀ MỘT NGHỀ

Không thần thánh hay quan trọng hoá, điện ảnh – như mọi nghề - cũng đòi hỏi ở người làm nghề sự đam mê, tư chất, quá trình rèn luyện để sản phẩm được tinh xảo.

Cũng như những loại hình sáng tạo khác, làm điện ảnh cần xác định:

  • Mục tiêu (là gì, cho ai,..)
  • Ý tưởng (thông điệp của tác phẩm là gì)
  • Phong cách (lãng mạn, gai góc, hài hước,..)
  • Giải pháp (cách thức để tạo nên một sản phẩm thị trường, đi vào đời sống hay tôn vinh cảm xúc,..)

2. QUY TRÌNH SẢN XUẤT MỘT BỘ PHIM

KỊCH BẢN

Kịch bản là ý tưởng, ý tưởng kịch bản có thể là một câu chuyện hoàn toàn mới mẻ hoặc chuyển thể từ tác phẩm có sẵn.

(Bật mí: Cô Việt Linh là một trong những đạo diễn chuyển thể nhiều phim nhất nền điện ảnh Việt Nam, ngay cả những tác phẩm “khó nhằn" như những con chữ đẹp đến trúc trắc trong “Chùa Đàn" của bậc thầy tuỳ bút Nguyễn Tuân).

Có 2 loại kịch bản chính: Tuyến tính - mạch thời gian đi tuần tự từ xưa đến nay. Phi tuyến tính - diễn biến khi nhân vật đã lớn rồi quay về/phục hiện khoảng thời gian trước đó.

Cũng có một thể thức kịch bản đa tuyến, thách thức người xem phải tự nối lại những mối ghép tình tiết, kích thích và đòi hỏi nhiều hơn sự tham gia ở người xem.

“TẠO KỊCH TÍNH CHO MỘT SỰ THẬT LÀ PHIM TÀI LIỆU. NÓI ĐẾN MỘT SỰ THẬT THÔNG QUA KỊCH TÍNH LÀ PHIM TRUYỆN” - Chỉ hai câu nói thuộc một đoạn hội thoại của hai vị làm nghệ thuật tài ba (Đạo diễn Việt Linh và bạn) cũng đủ để kết luận một điều cốt yếu trong sáng tạo kịch bản: Kịch tính vô cùng quan trọng trong kịch bản, ngay cả trong phim tài liệu, tưởng như không cần kịch tính, vẫn cần kịch tính.

ĐẠO DIỄN

Đạo diễn trước hết, là một nhà lãnh đạo: Có cương phải có nhu, phải quy tụ được lòng người thì việc mới thành.

Cái tài của người đạo diễn không chỉ nằm ở tri thức hay khả năng bày biện, mà còn ở chính sự rung cảm và dụng tâm chế tác những chất liệu có sẵn thành nghệ thuật.

Cả sự nghiệp của cô đã chứng minh điều đó: Chưa từng có một tác phẩm nào của cô người ta tìm thấy sự giống nhau hay mối tương quan về nội dung, cô luôn cho phép bản thân mình thử sức ở những đề tài đa dạng khác, duy chỉ có sự nghiêm túc với nghề và một lòng theo đuổi sự tôn vinh xúc cảm là thứ người ta tìm thấy được xuyên suốt như sợi chỉ đỏ nối liền sự nghiệp của cô.

Làm đạo diễn - cô nói - vừa dễ nhưng cũng vừa khó: Người đạo diễn phải biết rõ mình muốn gì và tư chất độc lập, cái tôi cá nhân cũng vô cùng quan trọng

Vậy ý tưởng của đạo diễn, của những kịch tính đó, đến từ đâu?

Từ xem, đọc, dụng công quan sát, đến những rung cảm với từng chi tiết nhỏ của cuộc đời. Ví như “Chung cư" - bộ phim truyện Việt Nam đầu tiên được phát hành thương mại tại Pháp vào năm 2000. Tác phẩm được trao giải Đạo diễn xuất sắc của Liên hoan phim Cộng đồng Pháp ngữ Namur (Bỉ) - đã bắt đầu với sự xúc động/đồng cảm của một người lính trở về năm 1975 trong tác phẩm cùng tên của tác giả Nguyễn Hồ.

3. MỐI TƯƠNG QUAN GIỮA VĂN HỌC VÀ ĐIỆN ẢNH

Trong hệ thống kiến trúc thượng tầng, có lẽ điện ảnh gần gũi với văn học nhất. Sự thật là ta vẫn có thể tìm thấy ở điện ảnh những dấu chấm than, chấm phẩy,... Những “dấu chấm” đó nằm ở đôi mắt của diễn viên, cái liếc mắt đưa tình hay ánh mắt bối rối như chứa thêm ngàn ý tứ phía sau dấu ba chấm.

MỘT BỘ PHIM LÀ MỘT CÁI NHÌN: Giống như văn học, điện ảnh là tấm gương phản chiếu cuộc đời, với thứ hiện thực được phản ánh qua lăng kính chủ quan của đạo diễn, với nhân sinh quan, tư tưởng và thái độ rõ ràng. “Đừng làm phim mà nói cái mình không biết, không thật sự rung cảm” - Cô nhấn mạnh.

Hình ảnh của phim ( bố cục, ánh sáng, chuyển động...) phải tạo được cảm xúc cho người xem - Cô Linh chia sẻ. Một bố cục đẹp không dựa vào khuôn thước mà dựa vào xúc cảm của nhân vật/tác giả, truyền đến cho khán giả. Từ xúc cảm này mà những khung hình sẽ được quyết định ra sao...

Những tác phẩm của Đạo diễn Việt Linh phần nào cũng khiến người xem mường tượng và hình dung ra cô - một người lính kháng chiến từ năm 17 tuổi. Với cái nhìn hậu chiến không khuôn thước, lạc quan như thời bao cấp, cô luôn thể hiện điều đó bằng sự bi tráng trong tác phẩm, và dụng tâm mô tả sự bi tráng đó trong từng chi tiết nhỏ nhất, bởi “chi tiết nhỏ làm nên cuộc sống”.

4. DIỄN XUẤT VÀ DẤU ẤN CÁ NHÂN 

Trong điện ảnh, trạng thái luôn lớn hơn hành động: Một trạng thái có thể xuất hiện dưới nhiều hành động khác nhau (Thí dụ Vui có thể nhảy chân sáo, hát, la hét... Buồn có thể khóc, có thể đập phá, im lặng...) Vậy nên vai trò của người đạo diễn là đưa cho diễn viên trạng thái, để họ tự tìm ra hành động thích hợp tính cách nhân vật. Điều này nhằm đảm bảo sự giàu có, đa dạng của tính cách/tâm lý.

Về diễn xuất, đôi mắt luôn phải là vũ khí. Nội dung đối thoại phải có trong đôi mắt trước khi nói ra miệng, và khi nói xong mắt vẫn còn giữ dư ba đó... Chỉ khi đó, khi tình cảm có trong tim bạn thì phát âm sẽ tốt, cái nghẹn ngào người ta cũng nghe được.

Tính SONG KHẢ - khả thi (làm được) & khả tín (tin được) trong điện ảnh chính nằm ở chỗ này. Người làm nghệ thuật phải không ngừng đa nghi và đặt câu hỏi: Mình có tin hay không? Nếu mình không tin điều mình nói, làm sao khán giả có thể tin?

Vấn đề được mở ra với câu hỏi: “Tại sao cùng một phân cảnh, có khi người này diễn xuất, mình rơi giọt nước mắt, nhưng với người khác thì không?” Đó thuộc về kĩ thuật nghề - nhưng phải được soi chiếu và gạn lọc bằng cảm thấu cuộc đời.Thứ ta nói ra, làm ra, diễn ra,... phải là một lát cắt của cuộc sống đang thực sự diễn ra ngoài kia, chứ không phải trong trường quay.

Điện ảnh tương quan với văn học ở cái tính chất “đốt giai đoạn”: Như tiểu thuyết, thời lượng một bộ phim không cho phép miêu tả mọi sự kiện, cho nên phải cấu trúc nhảy cóc- chọn bỏ qua cái gì, giữ lại cái gì để vẫn giữ tính mạch lạc. Các chi tiết/tình tiết được chọn phải sắc, có vai trò dẫn chuyện hoặc gây cảm xúc. Như văn học và điêu khắc, khi ta bỏ đi hình ảnh nào đó mà không thấy mất gì hết, tức nó thừa. Và những thứ còn giữ lại chính là cốt lõi của bộ phim. Điều này tùy thuộc quan điểm nghệ thuật của người đạo diễn, cho nên thực tế có những phim rất đúng nhưng không đẹp, hoặc đẹp nhưng không sắc, không đủ rung cảm.

5. DỰNG PHIM, NGÔN NGỮ ĐIỆN ẢNH VÀ HIỆU QUẢ TÂM TRÍ

Kỹ thuật dựng phim khởi thủy nghiên cứu trên sự mạch lạc, dần dà lưu tâm đến nhịp điệu, tiết tấu, đốt giai đoạn... Khi các nhà điện ảnh nhận ra hai cảnh khác nhau được nối lại đôi khi sẽ cho ra một hiệu ứng/một ý nghĩa rất khác, thì ngôn ngữ điện ảnh có thêm ý hướng nghệ thuật.

     Không có mô tả.

Đạo diễn Việt Linh (giữa) cùng tổ quay phim Mê Thảo
Nguồn: Đạo diễn Việt Linh

Ngôn ngữ điện ảnh được nhận dạng trên hai bình diện:

(1) Kỹ thuật: Những ký hiệu làm ra hình ảnh (cận, trung, toàn, dolly...). Nói cách khác: những nội dung - được nhìn thấy.

(2) Nghệ thuật: Những ý ngầm toát ra từ hình ảnh đã quay. Nói cách khác: những nội dung - được cảm thấy.

Cái tinh tế của người đạo diễn nằm trong từng chi tiết. Trong tác phẩm điện ảnh “Nổi gió”, đạo diễn Huy Thành đã để cho phút gặp nhau của hai chị em khác chiến tuyến xảy ra khi người chị đang giặt quần áo. Người chị đã ôm mặt đứa em trai mình bằng đôi tay bám đầy bọt xà phòng. Hình ảnh cận cảnh những bọt xà phòng tan dần toát ra sự mong manh, cho ta cảm thấy niềm vui sum vầy sẽ nhanh chóng tan biến khi hai người sớm quay về mặt trận...

Cái hay của văn học lẫn điện ảnh, theo cô Việt Linh, hoá ra không nằm ở ngôn từ/hình ảnh phơi bày, mà nằm ở cách người ta cảm nhận nó, rung động với nó.

Loại hình nghệ thuật nào cũng có VĂN PHẠM cũng như QUY CÁCH. Và bộ phim chỉ độc đáo khi tác giả dám phá bỏ văn phạm để chạm đến trái tim người xem. Khi nhìn trên phương diện quảng cáo, quan niệm này còn mạnh mẽ và thuyết phục hơn cả.

Người ta nói: “Điều gì xuất phát từ trái tim sẽ đi đến trái tim" - Thế nên ý tưởng của sản phẩm chẳng phải đi tìm ở đâu xa xôi, mà chính là rung động đầu tiên và ta làm mọi thứ xoay quanh rung cảm đó.

Quay về vai trò của người đạo diễn: Hãy tự biết mình muốn gì trước khi chờ đợi người xem có cảm nhận ra không. Hãy làm đầu tiên vì cái mình cảm, mình tin, mình muốn. Khi đó bộ phim sẽ không phải là những tình tiết nối dài, mà là câu chuyện rung động về con người, xã hội, thời đại...

Có lẽ sau hơn ba tiếng được nghe chia sẻ từ một người cũng có thể gọi là “kẻ mộng thi thư”, ta buộc phải tự vấn: Phải chăng nghệ thuật nói chung, hay điện ảnh nói riêng - cùng những chi tiết được chắt lọc trên đầu bút, sau ống kính máy quay - cũng đòi hỏi tâm sức và mưu lược của người nghệ sĩ, để tác phẩm có sức lay động tình cảm, nhân sinh quan của người xem. Nghệ thuật thật sự luôn cho ta hy vọng sống tốt đẹp hơn - như chân giá trị của hệ thống kiến trúc thượng tầng vốn thế.

Impact Academy by Dentsu Redder
Wider Perspectives, Richer Souls

Chia sẻ bài này

Cấu trúc buổi chia sẻ

Đăng ký ở đây nhận ngay thông báo

Chúng tôi sẽ gửi đến bạn những thông tin cập nhật mới nhất về các khóa học và nội dung liên quan, những câu chuyện làm ngành và những case study đầy thú vị.